Podwyższony cholesterol
Podwyższony cholesterol, określany również jako hiperlipidemia lub dyslipidemia, to zaburzenie gospodarki lipidowej, w którym stężenie cholesterolu całkowitego lub jego frakcji (szczególnie LDL) przekracza wartości uznawane za bezpieczne dla zdrowia. To jedno z najczęstszych i najważniejszych schorzeń zwiększających ryzyko chorób serca i naczyń, takich jak miażdżyca, zawał mięśnia sercowego i udar mózgu.
W Polsce zbyt wysoki cholesterol dotyczy około 60% dorosłej populacji. Ponieważ zaburzenia lipidowe przez lata przebiegają bezobjawowo, określa się je jako „cichego wroga” układu krążenia. Regularne badania krwi oraz zmiana stylu życia mogą zapobiec groźnym powikłaniom i poprawić długość życia.
Czym jest cholesterol i jak wpływa na organizm
Cholesterol to niezbędny tłuszcz produkowany głównie w wątrobie, potrzebny do:
• budowy błon komórkowych
• produkcji hormonów (m.in. płciowych i kortyzolu)
• syntezy witaminy D
• wytwarzania kwasów żółciowych
Transportuje się we krwi w postaci lipoprotein:
• LDL — „zły” cholesterol: jego nadmiar odkłada się w ścianach naczyń
• HDL — „dobry” cholesterol: usuwa nadmiar cholesterolu z tkanek
Zaburzenie równowagi między LDL a HDL przyczynia się do rozwoju miażdżycy.
Rodzaje i nasilenie zaburzeń lipidowych
W badaniach krwi ocenia się:
• cholesterol całkowity
• LDL
• HDL
• trójglicerydy (TG)
Prawidłowe wartości zależą od ryzyka sercowo-naczyniowego, ale orientacyjnie:
• LDL < 115 mg/dl u osób niskiego ryzyka
• LDL < 70 mg/dl u osób z chorobą serca lub cukrzycą
Im wyższe ryzyko, tym ostrzejsze normy.
Przyczyny i czynniki ryzyka podwyższonego cholesterolu
Najczęstsze przyczyny:
• niewłaściwa dieta — nadmiar tłuszczów nasyconych, smażonych potraw, fast foodów
• brak aktywności fizycznej
• otyłość i nadwaga
• palenie papierosów
• nadmierne spożycie alkoholu
• nieleczona cukrzyca i insulinooporność
• choroby tarczycy (niedoczynność)
• choroby wątroby i nerek
Istnieje także hipercholesterolemia rodzinna — uwarunkowana genetycznie, z bardzo wysokim LDL od młodego wieku.
Objawy podwyższonego cholesterolu – jak go rozpoznać
Największym problemem jest to, że objawy zwykle nie występują. Zaburzenia gospodarki lipidowej mogą być wykryte wyłącznie dzięki badaniom krwi.
Długotrwała hiperlipidemia może prowadzić do:
• bólów w klatce piersiowej (choroba wieńcowa)
• duszności przy wysiłku
• drętwienia kończyn
• kłopotów z pamięcią (miażdżyca naczyń mózgowych)
W zaawansowanych przypadkach mogą pojawić się:
• żółtaki — grudkowate zmiany tłuszczowe na skórze
• łuk starczy rogówki — jasny pierścień wokół tęczówki
Są to jednak późne objawy choroby naczyniowej.
Diagnostyka – jakie badania są konieczne
Podstawą jest profil lipidowy:
• cholesterol całkowity
• LDL
• HDL
• trójglicerydy
Dodatkowe badania:
• glikemia i hemoglobina glikowana
• TSH (ocena tarczycy)
• badania wątroby i nerek
• ocena masy ciała i ciśnienia tętniczego
Lekarz oblicza także indywidualne ryzyko sercowo-naczyniowe, aby ustalić docelowe wartości LDL.
Leczenie podwyższonego cholesterolu
Terapia obejmuje:
1️⃣ Zmiany stylu życia
2️⃣ Leczenie farmakologiczne — gdy modyfikacja stylu życia nie jest wystarczająca lub ryzyko jest wysokie
Leki stosowane najczęściej:
• statyny — podstawowa grupa, zmniejszają produkcję cholesterolu w wątrobie
• ezetymib — hamuje wchłanianie cholesterolu w jelitach
• fibraty — obniżają głównie trójglicerydy
• leki PCSK9 — stosowane przy bardzo wysokim LDL lub braku skuteczności standardowego leczenia
Leczenie dobiera się indywidualnie do wyników i ryzyka.
Kontrola i profilaktyka
Skuteczna profilaktyka obejmuje:
• badania kontrolne lipidogramu co 6–12 miesięcy
• regularną aktywność fizyczną — min. 150 min/tyg
• redukcję masy ciała
• unikanie palenia i alkoholu
• kontrolę ciśnienia oraz poziomu cukru
Świadome decyzje zdrowotne zmniejszają ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych nawet o 50%.
Podwyższony cholesterol w szczególnych grupach
Osoby z chorobami serca — cele LDL bardzo niskie
Pacjenci z cukrzycą — konieczna intensywna terapia
Seniorzy — ryzyko wielochorobowości
Kobiety po menopauzie — spadek HDL i wzrost LDL
Dzieci z hipercholesterolemią rodzinną — leczenie rozpoczyna się wcześnie
W tych grupach jeszcze większe znaczenie ma kontrola lipidów.
Powikłania nieleczonej hiperlipidemii
Brak leczenia prowadzi do rozwoju miażdżycy i groźnych następstw:
• zawał serca
• udar mózgu
• miażdżyca kończyn dolnych
• niewydolność serca
• zaburzenia krążenia mózgowego
Są to najczęstsze przyczyny zgonów w krajach rozwiniętych.
Dieta i styl życia wspierające terapię
Najważniejsze zasady:
• ograniczenie tłuszczów nasyconych i trans
• zwiększenie spożycia warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych
• włączenie tłustych ryb 2–3 razy w tygodniu
• oleje roślinne — oliwa, olej rzepakowy
• błonnik rozpuszczalny (otręby owsiane, rośliny strączkowe)
• unikanie fast foodów i nadmiaru cukru
• odpowiednie nawodnienie
• systematyczny ruch i redukcja stresu
Każda zdrowa zmiana wpływa pozytywnie na profil lipidowy.
Podwyższony cholesterol to choroba, która może latami rozwijać się bezobjawowo, prowadząc do poważnych konsekwencji sercowo-naczyniowych. Regularne badania, zmiana stylu życia i odpowiednio dobrana farmakoterapia pozwalają skutecznie obniżyć ryzyko zawału i udaru oraz zachować zdrowie serca i naczyń. Wczesne wykrycie problemu i stała współpraca z lekarzem to najlepsza droga do długiego, aktywnego życia bez powikłań.