Nieswoiste zapalenie jelit

Nieswoiste zapalenie jelit

Nieswoiste zapalenie jelit (NZJ, ang. IBD – Inflammatory Bowel Disease) to przewlekła grupa chorób zapalnych przewodu pokarmowego, obejmująca głównie chorobę Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Choroby te mają charakter autoimmunologiczny — układ odpornościowy błędnie atakuje tkanki jelit, prowadząc do przewlekłego stanu zapalnego. Schorzenia te przebiegają z okresami remisji i zaostrzeń, często znacząco wpływając na jakość życia, samopoczucie, odżywianie i funkcjonowanie społeczne pacjenta.

Nieswoiste zapalenia jelit mogą rozwijać się u osób w każdym wieku, jednak najczęściej diagnozuje się je u młodych dorosłych. Dzięki nowoczesnym metodom leczenia możliwe jest ograniczenie stanu zapalnego, spowolnienie postępu choroby oraz utrzymanie remisji.

Czym są nieswoiste zapalenia jelit i jak wpływają na organizm

NZJ obejmuje dwie główne jednostki:

• Choroba Leśniowskiego-Crohna — zapalenie może dotyczyć każdego odcinka przewodu pokarmowego, najczęściej jednak końcowego jelita krętego; zmiany mają charakter odcinkowy i obejmują wszystkie warstwy ściany jelita
• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) — zapalenie dotyczy wyłącznie jelita grubego i obejmuje ciągłe odcinki błony śluzowej

Przewlekły stan zapalny zaburza wchłanianie składników odżywczych, prowadzi do bólu, biegunek, utraty masy ciała, niedożywienia oraz osłabienia organizmu.

Rodzaje i przebieg choroby

Wyróżnia się:

• chorobę Leśniowskiego-Crohna
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• postać nieokreśloną — cechy obu chorób

Przebieg typowy dla obu schorzeń:

• okresy remisji — brak lub niewielkie objawy
• nawroty — zaostrzenie objawów wymagające leczenia

Choroby mogą rozwijać się skrycie lub dawać nagłe zaostrzenia.

Przyczyny i czynniki ryzyka rozwoju NZJ

Przyczyna chorób pozostaje nie w pełni poznana, jednak istotne znaczenie mają:

• predyspozycje genetyczne
• nadmierna odpowiedź układu immunologicznego
• zaburzenia mikrobioty jelitowej
• czynniki środowiskowe

Czynniki ryzyka:

• palenie papierosów (szczególnie w chorobie Crohna)
• stres
• dieta uboga w błonnik i bogata w przetworzone produkty
• infekcje jelitowe
• stosowanie NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych)
• choroby autoimmunologiczne w rodzinie

Objawy nieswoistego zapalenia jelit – jak je rozpoznać

Najczęstsze symptomy:

• przewlekła biegunka, czasem z krwią lub śluzem
• bóle i skurcze brzucha
• nagła utrata masy ciała
• zmęczenie, osłabienie
• podwyższona temperatura
• niedokrwistość i osłabienie wchłaniania składników odżywczych
• wzdęcia, uczucie parcia na stolec

Objawy pozajelitowe mogą obejmować także:

• bóle stawów
• zmiany skórne
• zapalenie oczu
• problemy z wątrobą i drogami żółciowymi

Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż kilka tygodni, konieczna jest konsultacja specjalistyczna.

Diagnostyka – jakie badania są konieczne

Podstawą diagnostyki jest ocena kliniczna połączona z badaniami:

• badania krwi — stan zapalny (CRP), anemia, niedobory
• badanie kalprotektyny w kale — marker zapalny w jelitach
• kolonoskopia z pobraniem wycinków — kluczowe badanie
• gastroskopia — przy podejrzeniu zajęcia górnego odcinka przewodu pokarmowego
• badania obrazowe — USG, rezonans jelit (MRE), tomografia

Dokładne rozpoznanie pozwala dobrać odpowiednią strategię terapii.

Leczenie nieswoistego zapalenia jelit

Leczenie ma na celu:

1️⃣ wygaszenie stanu zapalnego
2️⃣ zapobieganie powikłaniom
3️⃣ utrzymanie remisji

Najczęściej stosowane metody terapeutyczne:

• aminosalicylany (np. mesalazyna)
• glikokortykosteroidy — w okresie zaostrzeń
• leki immunosupresyjne — azatiopryna, metotreksat
• leki biologiczne — przeciwciała anty-TNF, anty-IL-12/23, anty-integryny
• leki przeciwbiegunkowe i dieta wspierająca

W ciężkich przypadkach może być konieczne leczenie operacyjne — usunięcie zmienionych fragmentów jelita.

Kontrola i profilaktyka nawrotów

Niezwykle istotne są:

• stała opieka gastroenterologa
• regularne badania i monitorowanie leków
• unikanie stresu i technik relaksacyjnych
• prawidłowa higiena snu
• zaprzestanie palenia (zwłaszcza w Crohnie)
• szczepienia — przy immunosupresji

Zmiana stylu życia może zmniejszyć częstotliwość zaostrzeń.

NZJ w szczególnych grupach pacjentów

Ciąża — możliwa przy dobrej kontroli choroby, dobór bezpiecznych leków
Dzieci — ryzyko zaburzeń wzrostu i niedożywienia
Seniorzy — większe ryzyko powikłań i interakcji leków
Pacjenci z niedoborami żywieniowymi — konieczna suplementacja

Opieka multidyscyplinarna znacząco poprawia efekty terapii.

Powikłania nieleczonego NZJ

Brak leczenia może prowadzić do:

• przetok i zwężeń jelitowych (choroba Crohna)
• ciężkich krwawień i megacolon toxicum (WZJG)
• ostrej niedrożności jelit
• ropni okołoodbytniczych
• niedożywienia i osłabienia kości
• raka jelita grubego (po wielu latach choroby)

Wczesna diagnoza i systematyczne leczenie minimalizują ryzyko tych powikłań.

Dieta i styl życia wspierające terapię

• indywidualna dieta dostosowana do tolerancji pacjenta
• unikanie wysoko przetworzonych produktów i nadmiaru tłuszczu
• odpowiednia podaż białka
• uzupełnianie niedoborów witamin i składników mineralnych (B12, D, żelazo, wapń, cynk)
• nawodnienie i regularna aktywność fizyczna
• probiotyki i żywność wspierająca mikrobiotę — po konsultacji z lekarzem

Dieta nie leczy NZJ, ale może znacząco zmniejszyć objawy i poprawić komfort życia.

Nieswoiste zapalenie jelit to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która wymaga stałej opieki medycznej, odpowiednio dobranego leczenia i świadomego stylu życia. Dzięki terapii przeciwzapalnej i biologicznej wielu pacjentów osiąga długotrwałą remisję i może prowadzić aktywne, pełne życie. Każdy nawrót objawów powinien być skonsultowany z lekarzem, aby uniknąć powikłań i jak najlepiej kontrolować przebieg choroby. Świadoma współpraca ze specjalistą i dbałość o codzienne nawyki to klucz do utrzymania zdrowia jelit i dobrego samopoczucia mimo diagnozy NZJ.