Niedobór żelaza

Niedobór żelaza

Niedobór żelaza to najczęstsze zaburzenie niedoborowe na świecie i jedna z głównych przyczyn niedokrwistości. Dotyczy nawet 25% populacji globalnie, szczególnie kobiet w wieku rozrodczym, dzieci i osób starszych. Żelazo jest składnikiem hemoglobiny — białka odpowiedzialnego za transport tlenu — dlatego jego niedobór prowadzi do osłabienia organizmu, pogorszenia funkcji poznawczych i uczucia przewlekłego zmęczenia.

Chociaż niedobór żelaza rozwija się stopniowo i początkowo może nie powodować wyraźnych objawów, nieleczony znacząco obniża komfort życia i prowadzi do niedokrwistości z niedoboru żelaza (anemii). Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie pomagają szybko przywrócić prawidłowy poziom żelaza i uniknąć powikłań.

Czym jest żelazo i jak wpływa na organizm

Żelazo jest niezbędnym pierwiastkiem odpowiedzialnym za:

• transport tlenu do komórek (hemoglobina w krwinkach czerwonych)
• magazynowanie tlenu w mięśniach (mioglobina)
• prawidłowe funkcjonowanie mózgu
• produkcję energii w mitochondriach
• wsparcie odporności

Organizm nie potrafi sam syntetyzować żelaza, dlatego musi być ono dostarczane z dietą.

Rodzaje i stopnie niedoboru żelaza

Niedobór żelaza może występować na różnych etapach:

• niedobór utajony — niskie zapasy żelaza, ale brak typowych objawów
• niedobór czynny — widoczne zaburzenia funkcjonowania organizmu
• niedokrwistość z niedoboru żelaza — spadek hemoglobiny i zaburzenia krwiotworzenia

Stopień niedoboru określają badania laboratoryjne.

Przyczyny i czynniki ryzyka rozwoju niedoboru

Najczęstsze przyczyny to:

• niedostateczne spożycie żelaza w diecie (weganizm, niedożywienie)
• przewlekła utrata krwi — obfite miesiączki, krwawienia z przewodu pokarmowego
• zwiększone zapotrzebowanie — ciąża, okres dojrzewania, szybki wzrost u dzieci
• zaburzenia wchłaniania — celiakia, choroby jelit, stany po operacjach
• stosowanie niektórych leków np. IPP
• infekcje przewlekłe i stany zapalne

Czynniki ryzyka:

• kobiety miesiączkujące
• sportowcy wytrzymałościowi
• osoby na dietach eliminacyjnych
• osoby starsze
• dawcy krwi

Objawy niedoboru żelaza – jak go rozpoznać

Objawy wynikają z niedotlenienia tkanek i spadku energii. Najczęściej występują:

• przewlekłe zmęczenie, senność
• osłabienie, spadek wydolności fizycznej
• bladość skóry i błon śluzowych
• bóle i zawroty głowy, szumy uszne
• kołatanie serca
• kruchość paznokci i włosów, wypadanie włosów
• zajady w kącikach ust
• zimne dłonie i stopy
• zaburzenia koncentracji i pamięci
• zwiększona podatność na infekcje

Długotrwały niedobór może prowadzić do pica — apetytu na produkty niejadalne (np. glina, papier).

Objawy u dzieci:

• spowolnienie rozwoju i nauki
• zaburzenia uwagi i zachowania

Diagnostyka – jakie badania są konieczne

Podstawę diagnostyki stanowią:

• morfologia krwi — Hb, MCV, MCH
• ferrytyna — najlepszy marker zapasów żelaza
• żelazo i TIBC — ocena dostępności żelaza
• rozmaz krwi — ocena wyglądu erytrocytów

W zależności od przyczyny wykonuje się dodatkowe badania:

• badania przewodu pokarmowego przy podejrzeniu krwawienia
• badania w kierunku celiakii

Leczenie niedoboru żelaza

Terapia zależy od przyczyny niedoboru i obejmuje:

1️⃣ suplementację żelaza
2️⃣ leczenie przyczyn utraty lub niedostatecznej podaży

Suplementacja:

• standardowo żelazo doustne — najlepiej na czczo lub z witaminą C
• formy dobrze przyswajalne: fumaran, siarczan lub glukonian żelaza
• u osób z nietolerancją doustnych preparatów — żelazo dożylne

Leczenie zwykle trwa 3–6 miesięcy, a po uzyskaniu prawidłowej hemoglobiny kontynuuje się terapię w celu uzupełnienia zapasów.

Kontrola i profilaktyka niedoboru

Bardzo ważne jest:

• okresowe badanie morfologii i ferrytyny
• kontrola krwawień miesiączkowych
• leczenie chorób wpływających na wchłanianie
• profilaktyka u kobiet w ciąży zgodnie z zaleceniami lekarza

U sportowców i dawców krwi konieczna jest regularna kontrola poziomu żelaza.

Niedobór żelaza w szczególnych grupach pacjentów

• Kobiety w ciąży — suplementacja obowiązkowa od II trymestru
• Dzieci i młodzież — szybki wzrost zwiększa zapotrzebowanie
• Seniorzy — częstsze problemy z wchłanianiem
• Sportowcy — straty żelaza z potem i mikrourazy w jelitach
• Osoby z dietą bezmięsną — konieczny wybór bogatych roślinnych źródeł żelaza

W tych przypadkach zalecana jest częstsza diagnostyka.

Powikłania nieleczonego niedoboru żelaza

Brak leczenia prowadzi do:

• niedokrwistości
• trwałego obniżenia odporności
• zaburzeń pracy serca
• problemów kognitywnych
• spadku jakości życia
• zaburzeń rozwoju u dzieci i niemowląt

Wczesna interwencja zapobiega tym powikłaniom.

Dieta i styl życia wspierające terapię

Najlepiej przyswajalne żelazo pochodzi z produktów zwierzęcych (tzw. żelazo hemowe):

• mięso czerwone, drób, podroby
• ryby, owoce morza

Źródła roślinne żelaza (niehemowe):

• rośliny strączkowe
• natka pietruszki, szpinak
• buraki, tofu, pestki dyni
• produkty pełnoziarniste

Aby zwiększyć wchłanianie:

• łączyć z witaminą C (np. cytrusy, papryka)
• unikać kawy, herbaty i nabiału tuż przed i po posiłku z żelazem

Zdrowy styl życia wspiera proces leczenia i zapobiega nawrotom niedoboru.

Niedobór żelaza to częsty problem zdrowotny, który może rozwijać się skrycie, prowadząc do zmęczenia, zaburzeń koncentracji i osłabienia odporności. Dzięki prostym badaniom krwi możliwe jest wczesne rozpoznanie i skuteczne leczenie poprzez suplementację i korektę diety. Dbanie o odpowiednią podaż żelaza jest szczególnie ważne u kobiet, dzieci i osób aktywnych fizycznie. Regularna kontrola stanu zdrowia oraz współpraca z lekarzem pozwalają zapobiegać anemii i utrzymać wysoki poziom energii, dobre samopoczucie i właściwe funkcjonowanie organizmu każdego dnia.