Hormonalna terapia zastępcza
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ, HRT – Hormone Replacement Therapy) to metoda leczenia stosowana głównie u kobiet w okresie menopauzy, mająca na celu łagodzenie objawów związanych z niedoborem estrogenów i progesteronu. Zmiany hormonalne w tym czasie mogą prowadzić do uciążliwych dolegliwości, takich jak uderzenia gorąca, wahania nastroju, suchość pochwy, bezsenność czy problemy z kośćmi. Terapia ta ma również na celu zmniejszenie ryzyka osteoporozy i poprawę jakości życia kobiet po menopauzie.
HTZ jest jedną z najskuteczniejszych metod łagodzenia objawów menopauzy, jednak decyzja o jej wdrożeniu powinna być podejmowana indywidualnie — z uwzględnieniem korzyści, przeciwwskazań i możliwych działań niepożądanych. Odpowiednio dobrana terapia może znacząco poprawić komfort życia kobiet.
W obrazie klinicznym menopauzy obserwuje się stopniowy spadek estrogenów, który prowadzi do zmian metabolicznych, naczynioruchowych i psychicznych.
Czym jest hormonalna terapia zastępcza i jak wpływa na organizm
HTZ polega na dostarczaniu organizmowi estrogenów, a u kobiet z zachowaną macicą także progesteronu, w celu uzupełnienia ich niedoboru po menopauzie. Hormony te pomagają przywrócić równowagę fizjologiczną, która zapewnia prawidłowe funkcjonowanie wielu narządów i układów, w tym układu kostnego, moczowo-płciowego oraz sercowo-naczyniowego.
U kobiet po menopauzie poziom estrogenów gwałtownie spada, co sprzyja rozwojowi osteoporozy, zaburzeń nastroju i suchości błon śluzowych. Dzięki HTZ można ograniczyć lub całkowicie wyeliminować te objawy.
Rodzaje i formy hormonalnej terapii zastępczej
HTZ może przyjmować różne formy, zależnie od potrzeb pacjentki:
• Terapia estrogenowa — dla kobiet po usunięciu macicy
• Terapia estrogenowo-progestagenowa — standard u kobiet z macicą, chroni przed rozrostem endometrium
• Terapia z użyciem tibolonu lub SERM — alternatywne opcje w określonych przypadkach
Dostępne formy podania:
• tabletki doustne
• plastry transdermalne
• żele i emulsje na skórę
• globulki i kremy dopochwowe — głównie na suchość pochwy
• implanty i wkładki uwalniające hormony
Dobór terapii zależy od objawów, wieku, stylu życia i preferencji pacjentki.
Wskazania do stosowania HTZ
Najczęstsze powody wdrożenia terapii:
• uciążliwe uderzenia gorąca
• zlewne poty i zaburzenia snu
• suchość pochwy i ból podczas współżycia
• drażliwość, obniżony nastrój i problemy z koncentracją
• przewlekłe zmęczenie
• zapobieganie osteoporozie u kobiet z grupy ryzyka
HTZ może być także stosowana u młodszych kobiet przy przedwczesnej menopauzie lub po obustronnym usunięciu jajników.
Przeciwwskazania do stosowania HTZ
Terapia nie jest odpowiednia dla wszystkich kobiet. Przeciwwskazania obejmują:
• aktywny lub przebyty rak piersi lub endometrium
• niewyjaśnione krwawienia z dróg rodnych
• zakrzepica żył głębokich i zatorowość płucna
• ciężka choroba wątroby
• niektóre choroby sercowo-naczyniowe
• nadwrażliwość na składniki preparatu
Lekarz musi przeprowadzić szczegółowy wywiad i ocenę ryzyka przed przepisaniem terapii.
Objawy menopauzy łagodzone przez HTZ
• uderzenia gorąca i poty nocne
• problemy ze snem
• zmniejszone libido i bolesność podczas stosunku
• zmiany nastroju i drażliwość
• osłabienie kości, zwiększone ryzyko złamań
• częste infekcje dróg moczowych
• suchość i ścieńczenie błony śluzowej pochwy
Większość kobiet zauważa poprawę objawów już po kilku tygodniach terapii.
Diagnostyka i przygotowanie do leczenia
Przed rozpoczęciem HTZ wykonuje się:
• badanie ginekologiczne i cytologię
• USG narządu rodnego
• badanie piersi i aktualną mammografię
• badania krwi — profil hormonalny, lipidogram, funkcja wątroby
• pomiar ciśnienia tętniczego
• ocenę ryzyka zakrzepowo-zatorowego
W trakcie leczenia konieczne są regularne kontrole lekarskie.
Leczenie i monitorowanie terapii
HTZ powinna być prowadzona w najniższej skutecznej dawce i przez najkrótszy okres konieczny do osiągnięcia efektów. W czasie terapii monitoruje się:
• gęstość mineralną kości (densytometria)
• ciśnienie tętnicze
• parametry krzepnięcia krwi
• zdrowie piersi — mammografia zgodnie z zaleceniami
Na podstawie reakcji organizmu lekarz może dostosować dawkę lub formę leku.
Korzyści wynikające z HTZ
• złagodzenie objawów menopauzy
• poprawa jakości życia i snu
• ochrona kości i zmniejszenie ryzyka złamań
• poprawa nawilżenia pochwy i funkcji seksualnych
• pozytywny wpływ na skórę i włosy
U niektórych kobiet obserwuje się także poprawę koncentracji i nastroju.
Możliwe skutki uboczne i ryzyko
Jak każda terapia, HTZ może wiązać się z działaniami niepożądanymi:
• tkliwość piersi
• zatrzymywanie wody w organizmie
• bóle i zawroty głowy
• wzdęcia i nudności
• plamienia z dróg rodnych
Długoterminowe stosowanie może zwiększać ryzyko zakrzepów i raka piersi — dlatego terapia musi być ściśle monitorowana.
Dieta i styl życia wspierające terapię
• regularna aktywność fizyczna — wzmacnia kości i poprawia krążenie
• dieta bogata w wapń i witaminę D
• utrzymanie prawidłowej masy ciała
• unikanie palenia i nadmiernego alkoholu
• techniki redukcji stresu (np. joga, medytacja)
Zmiany stylu życia mogą wzmocnić efekty HTZ i zmniejszyć ryzyko działań niepożądanych.
Hormonalna terapia zastępcza może znacząco poprawić jakość życia kobiet w okresie menopauzy, zmniejszając uciążliwe objawy i chroniąc przed osteoporozą. Kluczowe jest jednak indywidualne podejście — z oceną potencjalnych korzyści i ryzyka oraz regularną kontrolą zdrowia w trakcie stosowania terapii. Jeżeli kobieta doświadcza nasilonych objawów menopauzy, warto skonsultować się z lekarzem w celu oceny, czy HTZ będzie dla niej bezpiecznym i skutecznym rozwiązaniem. Świadome decyzje, zdrowy styl życia i współpraca ze specjalistą pozwalają przejść przez okres menopauzy z większym komfortem i zachować dobre samopoczucie na co dzień.