Zapalenie opon mózgowych u dziecka – jak rozpoznać i reagować, zanim będzie za późno?

Potrzebujesz e Recepty?

Rozpocznij e-konsultację
po receptę online

Zapalenie opon mózgowych to jedna z najpoważniejszych chorób zakaźnych, jakie mogą dotknąć dziecko. Rozwija się gwałtownie, a jej pierwsze objawy często przypominają zwykłą infekcję wirusową. Niestety, zwłoka w rozpoznaniu może prowadzić do groźnych powikłań – dlatego tak ważna jest czujność rodziców i szybka reakcja.

W tym artykule wyjaśniamy, jakie są objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dziecka, jakie są przyczyny choroby i jak wygląda leczenie.

Czym jest zapalenie opon mózgowych?

Opony mózgowo-rdzeniowe to cienkie błony otaczające mózg i rdzeń kręgowy. Ich zadaniem jest ochrona układu nerwowego przed urazami i zakażeniami. Zapalenie opon mózgowych (meningitis) to stan, w którym dochodzi do zapalenia tych błon na skutek infekcji – najczęściej wirusowej lub bakteryjnej.

• Zapalenie wirusowe jest zwykle łagodniejsze i często ustępuje samoistnie.
  
• Zapalenie bakteryjne to natomiast stan bezpośredniego zagrożenia życia – wymaga natychmiastowej hospitalizacji i leczenia antybiotykami.

U dzieci – zwłaszcza niemowląt i maluchów poniżej 5. roku życia – układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni dojrzały, dlatego są one szczególnie narażone na ciężki przebieg choroby.

Przyczyny zapalenia opon mózgowych u dzieci

Najczęstszą przyczyną są zakażenia wirusowe (np. enterowirusy, wirus opryszczki, świnki, odry), jednak największe zagrożenie stanowią bakterie.

Wśród nich najczęściej występują:

• Neisseria meningitidis (meningokok) – może powodować błyskawiczny przebieg choroby, często z posocznicą (sepsą).
  
• Streptococcus pneumoniae (pneumokok) – częsty sprawca ciężkiego zapalenia u niemowląt i małych dzieci.
  
• Haemophilus influenzae typu b (Hib) – dawniej jedna z głównych przyczyn meningitis, obecnie rzadziej spotykana dzięki szczepieniom ochronnym.

Zakażenie może rozwinąć się po infekcji górnych dróg oddechowych, zapaleniu ucha środkowego lub zatok. W niektórych przypadkach bakterie lub wirusy przedostają się do krwi, a stamtąd do opon mózgowych.

Objawy zapalenia opon mózgowych u dziecka

Objawy zależą od wieku i rodzaju patogenu, ale w większości przypadków rozwijają się szybko – w ciągu kilku godzin do dwóch dni.

U starszych dzieci mogą wystąpić:

• wysoka gorączka (często powyżej 39°C),
  
• silny ból głowy,
  
• sztywność karku – dziecko nie może pochylić głowy do klatki piersiowej,
  
• światłowstręt i nadwrażliwość na dźwięki,
  
• nudności i wymioty,
  
• senność, splątanie, zaburzenia świadomości,
  
• wysypka krwotoczna (szczególnie w zakażeniach meningokokowych) – drobne czerwone lub fioletowe plamki, które nie znikają pod naciskiem (test ze szklanką).

U niemowląt i małych dzieci objawy są mniej charakterystyczne:

• gorączka lub hipotermia (obniżenie temperatury),
  
• płacz o wysokim tonie, trudny do uspokojenia,
  
• brak apetytu, wymioty,
  
• sztywność ciała lub przeciwnie – wiotkość,
  
• uwypuklenie ciemiączka,
  
• apatia, senność lub pobudzenie.

Jeśli dziecko ma gorączkę, sztywny kark, wysypkę lub jest niezwykle cenne i trudne do obudzenia – natychmiast wezwij pogotowie (112/999). Każda godzina ma znaczenie.

 Jak lekarze diagnozują zapalenie opon mózgowych?

Rozpoznanie zapalenia opon mózgowych wymaga szybkiej diagnostyki w warunkach szpitalnych. Lekarz pediatra lub neurolog dziecięcy może zlecić:

• badania krwi (m.in. morfologia, CRP, posiew),
  
• nakłucie lędźwiowe – pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego do badania (kluczowe w potwierdzeniu diagnozy),
  
• badania obrazowe (tomografia lub rezonans) – w celu oceny ewentualnych powikłań,
  
• testy bakteriologiczne lub PCR, które pozwalają zidentyfikować konkretny patogen.

Dzięki tym badaniom lekarz może szybko określić, czy zapalenie ma charakter wirusowy czy bakteryjny – i wdrożyć odpowiednie leczenie.

 Leczenie zapalenia opon mózgowych

Leczenie zawsze odbywa się w szpitalu, a jego przebieg zależy od rodzaju zakażenia:

• Zapalenie bakteryjne – wymaga natychmiastowego podania antybiotyków dożylnych, a czasem także leków przeciwzapalnych (np. kortykosteroidów) w celu zmniejszenia obrzęku mózgu. Dziecko otrzymuje również płyny, leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.

• Zapalenie wirusowe – w większości przypadków leczenie ma charakter objawowy, skupione na łagodzeniu gorączki i bólu. Jedynie przy zakażeniach wirusem opryszczki (HSV) stosuje się leki przeciwwirusowe (acyklowir).

Wczesne rozpoczęcie terapii jest kluczowe – opóźnienie w podaniu antybiotyku może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń układu nerwowego lub śmierci dziecka.

Możliwe powikłania

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zwłaszcza bakteryjne, może pozostawić po sobie trwałe następstwa neurologiczne, takie jak:

• niedosłuch lub głuchota,
• padaczka,
• zaburzenia rozwoju psychoruchowego,
• trudności z koncentracją i nauką,
• porażenia nerwów czaszkowych.

Dlatego po zakończonym leczeniu dziecko powinno pozostawać pod stałą kontrolą neurologa dziecięcego i audiologa.

Profilaktyka – jak chronić dziecko przed zapaleniem opon mózgowych?

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania są szczepienia ochronne. W Polsce dostępne i zalecane są szczepionki przeciwko:

• Haemophilus influenzae typu b (Hib) – obowiązkowa, podawana już w pierwszym roku życia,
• pneumokokom,
• meningokokom (grupy A, B, C, W, Y) – szczególnie ważna dla niemowląt i nastolatków.

Oprócz szczepień warto:

• dbać o higienę rąk,
• unikać kontaktu z osobami przeziębionymi,
• wzmacniać odporność dziecka poprzez zdrową dietę, sen i aktywność fizyczną.

Zapalenie opon mózgowych u dziecka to choroba, która rozwija się błyskawicznie i może być śmiertelnie niebezpieczna. Dlatego każdy rodzic powinien znać jej objawy i reagować natychmiast – nawet jeśli podejrzenie wydaje się przesadne.

Im szybciej dziecko trafi do szpitala, tym większe szanse na pełne wyleczenie bez powikłań. A najlepszą ochroną pozostają szczepienia i czujność rodziców wobec nawet drobnych, ale niepokojących objawów.